Asụsụ Igbo bụ asụsụ mpaghara nke Naịja-Kongo nke ihe rúrú nde mmadụ iri anọ na abụọ na-asụ na Naịjirịa. Ọ bụ ọtọgrafi ndị Rom a kpọrọ Ọnwụ ka e ji ede ya, n'afọ 1961 e nwere nnọkọ n'etiti Ndị Ụka ọzọ nakwa ndị mgbasaozi ọma Roman Katọliiki. Mana ihe gbasara nsụpe abụghị ihe a kapịrị ọnụ. Abịdịị Ọnwụ nwere ihe ịma aka abụọ: o nweghị nkwado ndị odide, ndị mbipụta nakwa kọmputa dị icheiche; nakwa enweghị nkwado ụda dị n'olumba Igbo dị icheiche. Teknụzụ ọgbaraọhụrụ ga-eleba anya na nsogbu nke mbụ, mana nsogbu nke abụọ bụ ihe gbasara ndọrọndọrọ ọchịchị.

Ọtọgrafi Ọnwụ bụ nke na-akwado nkwalite Igbo izugbe- bụ nke sitere n'olu Owere, olundi izugbe. Ụdaọnụ,Ụdaikuku na ụdaimi (nke a kọwara n'okpuru) bụ nke pụrụ iche n'Owere, ma gharakwa ịdị n'izugbe! Ikekwe ọ bụ ya mere onye Igbo a ma ama na-ede akwụkwọ ma nwee nturuugo Chinụa Achebe ekweghị ede na ya. N'ọtụtụ asụsụ, olundi izugbe bụ olundi jikọrọ asụsụ niile (Bekee, Frenchị) maọbụ akwụkwọ ederede nka (Jaman, Ịtalian); Asụsụ Yoruba si n'olundị Oyo. Mana Igbo izugbe ezughị Igbo ọnụ; kama a kpafanyere olundi dị icheiche na ya, dịka asụsụ Igbo pijin. Otu ihe Musa ga-eme nụ ime ka onye Igbo ọbụla dee n'asụsụ (olundi) ya n'ihu, ọ bụrụgodị na ọ ghọtaghị ihe ndị ọzọ na-asụ 100%. Ee, Musa ga-ede Igbo Izugbe.

Nsogbu niile a kpọtụrụ aha n'elu ebe a bụ nke a chịkọtara ọnụ n'otu mkpezi: Mkpụrụ Odide Rom niile enweghị mkpụrụedemde niile asụsụ Igbo nwere - nsogbu dịịrị ndị niile ji asụsụ dị icheiche eme ihe. Mana Musa nwere ya!

N'adịghị ka mkpụrụodee Rom, Musa nwere mkpụrụ édémédé niile a chọrọ n'Igbo. O nweghị uru ụdamkpị bara dịka ch gb gh kp ny kp ny maọbụ sh, o nweghị uru itinye ntụpọ dịka ị ọ ụ ṅ. Tinyekwara na Musa nwere mkpụrụodee niile e nwere iji dee olundị ọbụla dịka o si daa.

Musa mere ka ọ dị mfe ide ụdaolu, o nweghị uru ọ bara ịhapụ ha. Karịa ịbụ naanị asụsụ ụdaolu, Igbo bụ asụsụ ụdaume (nke dị iche n'asụsụ mgbochiume a kpọrọ Afroietiiki dịka Awụsa, Amhariki maọbụ Arabiiki). Igbo nwere ndakọrịta ụdaume n'etiti mkpụrụokwu - ụdaume i e o u anaghị abata n'otu ụdaume dịka ị a ọ ụ:

Dịka asụsụ ọgbaraọhụrụ ọbụla, Igbo nwere ọtụtụ okwu mbite, ebe a ga-eji Musa dee asụsụ ọbụla, a ga-eji Musa sụpee okwu mbite ndị a, ikekwe n'ụdị odide dị iche. Dịka ihe atụ, nke a bụ aha Naịjirịa e dere n'Igbo site n'iji odide Njoya na Bekee e ji odide Dushan dee:

Musa nwere uru ndị ọzọ dị icheiche ọ bara:

• Musa nwere ndịna: ụdị ihe e dere ede n'ụdị eserese na-enye aka igosị ụda. Ụdaume dị mkpirikpi, ebe mgbochiume dị ogologo. Ụdaume ogho nwere mkpụrụodee oghe, mgbochiụda nwere ogho n'okpuru ya, gawazie: ụdị ụda nwere ụdị mkpụrụodee. Nke a mere Musa ji dị mfe mmụta.
• Musa zuru mba ọnụ: Ọ ga-edenwu ihe ruru asụsụ mba ụwa niile. O nwere mkpụrụodee 200, ha pụtakwara otu ihe n'asụsụ ọbụla. Mana Musa bụ nke e ji ihe odee 26 ede.
• Musa bụ asụsụụda (anyị na-akpọ ya allophonic): anyị na-ede ihe anyị na-ekwu, ọ bụghị ihe anyị chere na anyị na-ekwu. Ihe atụ site n'Igbo: anyị na-ede ụdaimi site n'iji ụdaimi nsonaazụ, ọ bụ ezie na ụdaimi bụ nke a tụrụ anya site n'ụda dị na gburugburu ha, maka na ụda ha dị iche. Usoro odide ya bụ ide ya ka ọ dị ka odee amaghị iwu mkpụrụụdasụsụ: anyị na-akụzi mkpụrụodee karịa iwu.
• Mkpụrụedemede Musa na ihe e ji ede ya nwere ike dee ọnụọgụgụ, ngosịpụta arụmarụ, fọmụla dị icheiche - e nweghị nkewa dijit ọbụla, na enweghị ihe mgbagwojuanya ọbụla.
• Musa na-ede ahịrịokwu nwere ogoolu site n'iji akara edemede, ya mere anyị anaghị aka ihe n'okpuru, jiri fọntụ dị icheiche maọbụ eserese. Nke a dị mkpa n'ihi na akaraodide anaghị ede ogoolu na-egosị nnukwu ndịiche n'etiti okwu ọnụ na asụsụ ederede, bụ nke anyị chọrọ ibelata. Anyị chọrọ ka ndị mmadụ na-ede ihe ha na-ekwu: naanị ụda - ọ bụghị mpụtara, ebe okwu si bịa (akụkọ nsibịa), maọbụ mkpụrụasụsụ (ụtọasụsụ nsibịa).
• Musa na-arụ ọrụ n'ụwa dijitalụ: Musa nwere koodu-nnabata nke dị n'ebe a kpọrọ Private Use Area (na E000-G2E3). E nwere fọntụ dị iche iche, nhụtara ndị na-aga ịntanetị, kibọọdụ dị icheiche site na nke mekanịkaalụ ruo na nke a na-ahụ anya ruo na nke nnọrọiche.
• Ọtụtụ usoroodide bụ nke a haziri maka ndị nwe asụsụ, ndị ga-ama ka e si agụ ma na-ede site n'ụmụaka. N'ezịe - ọ bụ ka ọ si kwesị! Mana usoroodide nwere ihe ndị ọzọ: Ndị toro eto na-asụ ya agụchaghị akwụkwọ ka ha si kwesị (ka ụmụaka nọ ofesi, dịka ihe atụ), ndị na-asụ olundi abụghị izugbe, ndị na-agụ ma na-ede n'asụsụ ọzọ (asụsụ Naịjirịa maọbụ asụsụ mbaọzọ) bụ ndị na-amụ ma asụsụ Igbo a na-asụ n'ọnụ ma asụsụ ederede otu mgbe, ma ndi enweghị ike ịgụ ma dee Igbo, manaị nwere ike ịhụta maọbụ kpọpụta aha Igbo nakwa nkebiahịrịokwu. Ndị nọ n'akụkụ ikpeazụ a gụnyere ndị na-emekarị njem, ndị ọrụ gọọmenti, ndị òtù mbaụwa maọbụ ụlọọrụ dị icheiche, na ndị ọbaakwụkwọ na ndị nchekwa akụkọala.

  Ọghọm Dị na Musa:

• Maka edemede a, o nweghị asụsụ obodo ọbụla ka ọ dị ugbua ji Musa eme ihe; naanị ụfọdụ ndị ọ masịrị na-eji ya, a machaghị ya. Ụlọakwụkwọ Musa na-akwalite ya gbaa ụwa gburugburu, mana Igbo ga-eso na nke mbụ ya a ga-eji.
• Ọ bụghị ihe ịtụnanya na a ga-enwe ihe ịma aka n'ịkụnye Musa na sọftụwe, mana a ga-enwe otu a ga-esi mezie ya, nsogbu a agaghị akwụsị ruo mgbe ọtụtụ obodo malitere jiri ya eme ihe. (Mana ugbua Igbo nwere otu ụdị mkpesa ahụ ya na mkpụrụodide Rom na koodumyiri!)
• O nweghị akụkọ maọbụ ihe jikọrọ Musa na Igbo, Naịjirịa, maọbụ Afrịka - ebumnche bụ ka ọ ghara njikọ ya na obodo, okpukpe maọbụ ndọrọndọrọ ọchịchị. Kama ọ na-ekwu maka agụmakwụkwọ na mmụta, uru mkparịtaụka bara, nakwa iwebata ọtụtụ asụsụ dị icheiche maka ọdịnihu.

Ihe gbasara iji usoroodide eme ihe na-atụ n'anya, ma nwee ọtụtụ ọgbatauhie nke agbasaghị ọtọgrafi maọbụ tekụnụzụ: usoro ndọrọndọrọ ọchịchị, agụmakwụkwọ, nhazi nchịkọta akụkọ na agụmagụ nakwa ọtụtụ ihe ndị ọzọ. Ọ bụ mgbanwe obodo ọbụla agaghị aghọta ozugbo.

Mana asụsụ dị icheiche na-agbanwe usoroodide ha: dịka 25 n'ime otu narị afọ gara aga, nakwa atọ n'ime afọ gara aga maọbụ ihe yiri ya (Kazakh, Mongolian, na Inuktut). Ụfọdụ mgbanwe ndị a bụ nke gaziri nke ọma, karịsịa ebe usoroodide ndị Chaịna maọbụ Arabik abjad bụ nke e ji mkpụrụodide Latin dochie (ịdọ aka na ntị ndị nabatara Ajami) dịka ndị Vietnam, ndị Tọki maọbụ ndị Male.

Nsibidi, Nwagu Aneke na Ndẹ́bẹ́

Tupu a malite dewe Igbo, ndị Igbo bụ ndị ji Nsibidi ede ihe, bụ nke ndị Ekoi wepụtara. Nsibidi bụ asụsụ ederede, mana ọ bụghị ederede asụsụ a na-asụ n'ọnụ - ọ bụ asụsụ nke onwe ya. Na-adịghi ka Musa bụ ụzọ e si ede Igbo a sụrụ n'ọnụ, ọ bụghị asụsụ dị iche.

N'afọ ndị 1960, otu nwoke onye Igbo a kpọrọ Nwagụ Aneke wepụtara usoro odide ihe maka olundị ya bụ Ụmụleri. Ọ gụnyere ihe osise 200, nke ọbụla gụnyere mgbochiume + ụdaume. A na-akpọ ya "Nwagụ Aneke syllabary", o nwere ọtụtụ ihe ịma aka dị iche iche, o nwechaghị eserese nwere naanị ụdaume (dịka ọ dị n'Igbo), o nweghị nkwado ụdaolu, o nweghị ngwakọrịta mkpụrụedemede si olundị ọzọ (dịka ụdaimi), nakwa ihe odide gbara mkpị.

Sịlabarị dị mma maka asụsụ Igbo nakwa ọtụtụ asụsụ ndị nke Naịja-Kongo, ọ dịkwa mfe ịmụ karịa mkpụrụedemede, ọ bụ ya mere Musa ji ede asụsụ ndị a dịka sịlabarị. Mana sịlabarị e tinyere ihe ọzọ dịka Musa pụtara na ị mụ otu mkpụrụedemede ga-eme ka ọ dị mfe ịmụ ọzọ, ebe otu o si abịakarị ga-eme ka ọ dị mfe imepụta kibọọdụ.

Ndẹ́bẹ́, usoroodide ọgbaraọhụrụ, bụ ụzọ e si ede Igbo a na-asụ asụ, nke Ndibidi kwadoro. Ọ dị mma...mana a pụghị iji ya mee ihe. Nke a bụ ụfọdụ nsogbu ya:

1. Otu n'ime nsogbu Ọnwụ nwere bụ na ndị na-ede ihe na-adị umengwụ ma ghara inwe akara ntụpọ mana Ndẹ́bẹ́ na-eji dọọtụ eme ihe dịka akara.
2. Ndẹ́bẹ́ adịghị ngwa odide. Ihe atụ, mkpụrụ okwu bụ Igbo bụ nke e ji akara 13 ede ma e jiri ya tụnyere mkpụrụedemde 8 nke Ọnwụ maọbụ Musa.

   

3. Nsogbu ọzọ ọtọgrafi Ọnwụ nwere bụ na o nweghị nzipụta nka: kibọọdụ, fọntụ dị icheiche, dere gazie. Dịka ihe atụ, e nwere akara koodumyiri maka ẹ́ ya na ntụpọ okpuru nakwa akaraụda dị abụọ n'aha Ndẹ́bẹ́. (Ihe ị hụrụ ebe a bụ nke e si ụzọ ọzọ wepụta n'ụdị abụọ.)

   Ndẹ́bẹ́ kasị njọ! Ọ bụghị naanị na akara Ndẹ́bẹ́ adighị na koodumyiri, mana o dịghị anya ka a pụrụ isi jiri ya eme ihe. Ọ bụrụ na e nwere ike ide ya dịka sịlabọ zuru ezu, ha ga-adị ọtụtụ. Usoro a ga-achọ ọtụtụ nkwado n'ụdị kibọọdụ na fọntụ, nke ga-eme ka ha sikwuo ike ma ghara ịdị mfe.

   Ọ ga-aka mma ka e dee Ndẹ́bẹ́ nke ọbụla n'ụdị nke ya - ahụ, radikaalụ, ụdaume na ụdaolu. Nke a na-anabata ihe a kpọrọ Advanced Typography maọbụ karịa iji kụpụta ihe ndị a n'otu mkpụrụ. Ọ ga-ekwe omume... mana ọ dịghị mfe. Ụzọ a ga-anakwere kibọọdụ buru ibu: ahụ 6, radịkaalụ 7, ụdaume 9 na ụdaolu 3 tinyekwara nkwụrụonwe 1 na nke ọbụla, tinyekwara 20+ dijiiti na akaraedemede: na nchịkọta ihe dịka kii 50 maọbụrụ na ụdaume na ụdaolu abụrụ nke e kewara. Ọ bụrụ na mgbochiume na ụdaume eyirita onwe ha (ahụ+radịkaalụ+ụdaolu), anyị ga-enwezu kii 80. Musa nwere 26.

   Edemede tara akpụ bụ otu ihe a chọpụtara mgbe a na-ede ihe a - afọ iri na abụọ mgbe e wepụtachara Ndẹ́bẹ́ - e nweghị kibọọdụ maọbụ fọntụ dị n'ahịa e ji ede Ndẹ́bẹ́ (na kibọọdụ nzipụ Naịjirịa). Na ntụnyere, Musa nwere ọkara kibọọdụ iri na abụọ na fọntụ iri abụọ na anọ o ji ede ihe.

4. Echiche gbasara idezigharị mgbochiume dị mma... ruo mgbe i chebaara ya echiche! Anyị na-ewepụta mgbochiume kemgbe site n’asụsụ Latin: dịka ihe atụ, mkpụrụruedemede j na-ada ụda dị iche na Bekee John, Jaman Johann, French Jean na Spanish Juan, ebe ha niile nwere otu nsipuru. Mgbochiume dịka m nwere otu ụda ebe niile ka mma.

   Ọ bụrụ na anyị ejiri mgbochiume mmụba, ndị odee ga-amata na, a bịa n'ide mkpụrụokwu, ma a na-akpọ okwu ahụ n'ụdị dị iche n'olundị ọbụla (nke ọbụla ọ bụ ha chọrọ ide ya na mgbochiume mmụba) maọbụ na olundị niile na-akpọkọta ya ọnụ (nke ha ga-ede ya na mgbochiume nkịtị). Ịsụ olundị gị abụghị ebe okwu biri - i kwesịrị ịsụ olundị niile!

   Nkenụụdị olundị dị icheiche n'asụsụ Igbo bụ ihe ịma aka, mana ọ bụghị ihe mgbochi ọbụla. NdịIgbo kwesịrị ide olundị ha - nwee mkpụrụedemede nkịtị - na gbalịa ịmụ ma ghọta olundị dị icheiche ibe ha n'odide dịka ha si mee n'ịsụ ya asụ, dịka anyị si na-eme na Bekee, Hindi, Spanish, Arabiiki, Chaịna maọbụ asụsụ ndị ọzọ nwere olundị dị icheiche. Ndị Yank na-asị bæth na truck, ebe ndị Briten na-asị bɑth na lorry, ọ dị mma. N'ikpeazụ, ọ na-eme ka asụsụ tọọ atọ.

5. Mana a bịagodị na Ndẹ́bẹ́ o nwere olileanya maka olundị ndị Igbo dị icheiche, e nweghị ike iji ya dee Yoruba, Edo, Ịjọ, Efik, Bekee maọbụ ọtụtụ asụsụ Naịjirịa ndị ọzọ nakwa asụsụ mbaụwa. Ọ bụrụ na onye Igbo agaa Legọsụ, Abuja, Kano, maọbụ na mba ofesi ọzọ, ha agaghị ahụ kibọọdụ maọbụ fọntụ ha ga-eji ede Ndẹ́bẹ́. Olee otu ha ga-esi ede bekee n'ụlọ - na kibọọdụ ha.

Uru kachasị Ndẹ́bẹ́ nwere bụ na ọ bụ Igbo, o yie ya. E ji ya egosịpụta ihe gbasara Igbo, mana ọ bụghị ezigbo ọtọgrafi. Ekwetara m na nkatọ niile onye dere Ndẹ́bẹ́ katọrọ Ọnwụ nakwa echiche ndị ọzọ, mana Ndẹ́bẹ́ abụghị ezigbo ihe ga-edozi ya.

Mkpụrụedemede Musa abụghị Igbo, ọ bụghị nke ndị Bekee, ọ na-ede Igbo nke ọma karịa Ndẹ́bẹ́. N'ihi na o nwere ike dee asụsụ mbaụwa ndị ọzọ, a ga-aka jiri ya mee ihe, ọ ka mma. O nwere kibọọdụ na fọntụ nakwa ezigbo nkwado dijitaalụ zuru ezu. Ndị Igbo nwere ike ibido jiri ya eme ihe echi...ha kwesịrị!

Ide Igbo na Musa

Na mpaghara a, anyị ga-akụziri gị ka ị ga-esi ede Igbo na Musa - ọ dị mfe karịa ka i si chee.

Mkpụrụokwu edo edo esoghị n'ọtọgrafi Ọnwụ. E jighị ha ede Igbo izugbe, mana e ji ha ede olundị ndị ọzọ.

Ụdaume

Anyị ga-amalite n'ụdaume dị icheiche:

	u		o		i		e		ẹ
	ụ		ọ		ị		a		ə

Ẹ nọchiri a na, dịka ihe atụ Item, Nsụka, Mbieri, na Abọ. Ə dị n'olundi Item, Ikwo, nakwa olundị ndị ọzọ. Ụfọdụ tụrụ aro na mkpụrụedemede maka schwa ə ka a ga-ekewa ka o nwee ike gosị ndakọrịta ụdaume1, mana nke ahụ abaghị uru n'ụda: ha na-adakọta ọnụ.

Ụdaume Ogologo

N'etiti mkpụrụokwu, e kewara ụdaume abụọ na Musa site na Nkewa , ebe a na-akpọpụta ụdaume abụọ ndị ahụ n'ụdị dị iche dịka sịlabụ. Mana bịambịaụdaume - na-apụtakarị n'olilo - bụ nke pụtakarịsịrị ihe, na-ebute ụdaume ogologo. Ọtọgrafi ọhụrụ a na-ede ụdaume ugboro abụọ mana Musa na-ede nke abụọ dịka akara ogologo . Ụda nke abụọ ka e ji ogologo akara ede. Ma Nkewa ma ogologo akara na-ekwere akarauhie, mana Nkewa na-adị ogologo dịka mgbochiume, ebe ogologo akara na-adị nkenke dịka ụdaume.


táà

Ụdaume imi

Ọtụtụ olundị nwere sịlabụs ụdaimi, bụ nke anyị chere na ọ bụ ụdaume (na nke anyị na-ekwu maka ụdaimi ). Ya dịkarịa ala n'ụfọdụ olundị dị icheiche, ụdaimi bụ fọnịm: ụdaume imi dị iche n'oyiyi mkpọnimi na ụdaume ọnụ. N'olundị ọtụtụ, mpụta ihe na ihe apụtaghị nke ụdaume imi bụ nke dị n'usoro fọnọlọji, nke ga-eme ka ụdaimi nke dị ka alofoniiki. Dịka ihe atụ, ụdaume nwere mgbochiimi abụọ na mkpọnimi ebe ụdaume dị gburugburu friketiivu nwere ike nwee ụdaimi maọbụ na o nweghị, na ụdaimi dị na ụdaike. Ụfọdụ nkọwa na-eso na ụdaimi ruo na mgbochiume iji kọwaa ka o si gosị ụdaimi na nke enweghị ụdaimi nke nwere oyiyi friketiivu.

Mana Musa nwere fonetiiki, anyị achọghị ịma ma ụdaimi o nwere mkpụrụụdasụsụ maọbụ o nwere usoro! Anyị chọrọ ka Musa na-ede ụda olundị ọbụla ka a ga-asị na a na-edere ndị anaghị asụ ya. Anyị na-ede ụdaimi site n'itinye ọkara mgbakwunye nsonaazụ na mkpụrụedemede ụdaọnụ, ebe e nwere ike mata usoro mkpụrụụdasụsụ nakwa ebe ụdaọnụ pụtara ihe.

Anyị na-eji otu akara  iji sụpee myiriụdaume, mana a bịa nke a, o soghị n'ụdaume: ọ na-esochi mgbochiume na-egosị mkpọpụta. Ka o si dị, mkpụrụokwu bụ nta na-asụpe myiriụdaume dịka n ma nweekwa nsonaazụ mkọnimi, ebe o loro t, dịka e si sụpee ya na ñta.

	
ọ́mā	ńtà

Ụdaolu

Igbo nwere ụdaolu ọ dịkarịa ala atọ: ụdaelu, ụdaala na ụdansụda. Musa na-ede ha site n'iwelite ogo ụdaume: ụdaume nwere ụdaelu na-adị elu, mana ụdaume nwere ụdaala dị ala. Ụdaume nwere ụdansụda, nke na-eso naanị ụdaelu, bụ nke a na-ede dịka ụdaelu ma nwee akara n'okpuru. Ụfọdụ olundị nwere ụdaelu na ụdaala. Ihe atụ dị ebe a:

					
ísí	ísì	ìsì	ísī	î	ǐ

N’ịgbakwunye ụdaolu, Igbo na-eji ogoolu iji zipụta nghọta nakwa ọdịdị ihe. Dịka asụṣụ ndị ọzọ, ogoolu bụ nke a na-ede na Musa site n’iji akaraedemede. Lee anya na peeji kọwara ogoolu maka nkọwa.

Mgbochiume

Asụsụ Igbo nwere mmasị n'ụzọ dị icheiche o si akọwa mgbpchiume, ọ bụ ezie na ụzọ ndị a apụtaghị ihe n'olundị ọbụla:

• Egbugbereọnụ: ijikọta egbugbereọnụ mgbe ị na-akpọpụta mgbochiume
• Ụdaakpo: iweli azụ ire elu mgbe ị na-akpọpụta mgbochiume
• Mgbochikuku: ịkpọ mgbochiume mgbe ị na-ekupụ ume (n'ezie, nke bụ ihe gbasara njiakpọ ike)
• Mgbochimkpọnimi: ime ka ụfọdụ ikuku si gị n'imi pụọ. Ihe mgbochimkpọnimi na-eme bụ ime ka ụdaume ndị na-esonụ nwee ụdaimi, ọ bụ otu ahụ ka anyị si ede ya na Musa. Ma n'ebe ụfọdụ - dịka ihe atụ, mgbe anyị chọrọ ikwu maka mgbochimkpọnimi mana ọ bụghị ụdaimi - anyị nwere ike dee ya site n'iji ndịnihu mkpọnimi  dịka nsonaazụ

Eserese dị n'okpuru na-egosị mgbochiume Igbo Izugbe niile tinyere ọtụtụ mgbochiume ndị ọzọ si olundị dị icheiche. Ọ na-egosịkwa mgbakwunye Musa ji ezi mkpọnimi, ụdaakpo nakwa ụda egbugbereọnụ. Mgbochi ikuku bụ nke e gosịrị n'ihe na-acha anụnụ anụnụ - Musa anaghị agbakwunye nsonaazụ ma a na-ede ha. Mana eserese a abụghị ebe okwu biri: e nwere ọtụtụ mgbochiume ndị ọzọ site n'olundị dị icheiche, ikekwe pf, ð, maọbụ mbịakọta egbugbereọnụ abụọ. N'ọtụtụ ebe, Musa nwere mkpụrụedemede maka ha.

							
m		n		ny	ṅ	nw	˜
	 					
b	gb	d	dz	j	g	gw
							← ụdaikume
	 						
p	kp	t	ts	ch	k	kw	q
							← ụdaikuku
							
vb	v	ṭ	z	ż	gh		h
						
ph	f		s	sh		sw
							
r̃	r¹	l	r	y -y		w -w	nkewa

Notes:

• gb na kp na-adapụta ụda ma i mechie egbugbereọnụ gị nakwa ire gị imetụta akpo. N'Enu-Ọnịcha, nakwa ụfọdụ olundị ndị ọzọ, ụda ndị a ka a na-akpọta dịka ụdampụta: Musa na-ede ha dịka mkpụrụedemede dị  edo edo .
• Item, Ikwere, Ngwa na olundị ndị ọzọ na-eji ụdaikuku maọbụ mgbochikuku, bụ nke dị n'ihe eserese  na-acha anụnụ anụnụ  dị n'elu.
• dz na ts dị n'olundị Ikwo, Nsụka, Izii, ...
• q na-egosị ụdaike nkwụsị, dịka o si dị n'Owere, Mbaise, ...
• vb na ph - dịka v na f mana ha na-eji egbugbereọnụ - dịka ọ dị n'Adazi-Nnukwu, Awka, Ikwo, ...
• ṭ a kpọtụrụ ihe dị na Mbieri, Owere, Mbaise, ...
• ż dị n' Izii, Ọlụ, Owere, ...
• Mkpụrụedemede sw bụ nke e ji asụpe "ụdaopi" na Nsụka, Ikwo, ...
• r¹ e gosịrị n'elu bụ ka e si akpọpụta r ma dee ya n'etiti ụdaume, ọ bụnadị n'Igbo izugbe
• Mkpụrụedemede y bụkwa nke e ji eme ihe mgbe e desịrị mgbochiume ọzọ iji gosị ụdaakpo.
• Mkpụrụedemede w bụ nke e ji eme ihe mgbe e desịrị mgbochiume na-egosị ụda egbugbereọnụ (dịka e si gosị na mkpụrụedemede Musa maka nw gw kw), dịka ihe atụ n'Ọhafịa, Nsụka, ...
• Item, Ikwere, na olundị ndị ọzọ nwere mgbochiume imi. Mgbe ụdaike ndapụta dịka b d j g nwere mkpọnimi, ha na-aghọ ụdaimi dịka m n ny ṅ, mana mgbe ụdafịị dịka f v s z maọbụ ụdaume erughị eru dịka r y w h nwere mkpọnimi, anyị na-ede ha dịka ndịnihu  nakwa nsonaazụ. Ya mere, mgbe mgbe, kama ide nsonaazụ, anyị na-aka ụdaume ndị a dịka ụdaimi, site n'iji mkpụrụedemede . Anyị na-edekwa ya  ma e dechaa mgbochiume imi, ọ bụ ezie na ọ dachaghị ụda, ya mere na ọ bụghị iwu na ị ga-ama Igbo tupu ịgụọ ya nke ọma.

Ngwaele

Ugbua ị maara mkpụrụedemede, ọ gaghị adị mma ka ị gbalịa gụọ ụfọdụ Igbo e dere na Musa?



Ìgbò na-asụ n'olu n'olu, a kwaa ụkwara ọ bụrụ otu

Edemede Abụọ

Iji zoo aka ka Igbo si dị ma e jiri Musa dee ya, ebe a bụ edemede abụọ: mpagharaokwu mbụ nke Igbo n'ihe odide Wikipedia bụ Asụ̀sụ̀ Ìgbò, bụ Musa na ọtọgrafi ndị Rom maka ntulerịkọta. Aha dị icheiche si mbaọzọ bụ nke e dere na fọntụ Dushan; Igbo dị na fọntụ Njoya.

Asụsụ Igbo bụ asụsụ Niger-Congo nke mmadụ ruru ndè iri abụọ na ise nke ndị juru na ya bụ ndị Igbo. Na ndida-owuwa anyanwụ Naijiria na ebe Niger Delta, Igbo bụ díàlà. Ha dèrè ya na édé Latin, nke ndí mpaghara Britain nwètèrè. Nkárị ndị ọzọ bụ nké Èkpè búrú nkárị Nsịbịdị. Asụsụ Igbo bụ ólú nke a na-akpọ n'ezigbo hanwa. Ọ dị ike taa ndi ọbịá ịsụta ya, dịkwa ike taa ndi Igbo ọzọ bi na ámá nkẹ ọzọ ịmátá ihe ndi nke ọzọ na-ekwu, maka na ndi Igbo na olu Igbo hiri nne. E nwere mkpụrụ edemede Igbo dị 36, ụdaume asatọ na mgbochiume ọgụ na asato.